سفر معنوی
سفر معنوی
عرفا سفر
درونی(انفسی) را، به سفر بیرونی و صوری تشبیه کرده‌اند براساس این تشبیه مراحل یک
سفر معنوی چنین است:
1- مبدء: جهل و نقصان طبیعی است که با آن به دنیا
آمده‌ایم.
2- مقصد و معرفت به آن: رسیدن به فوق همه کمالات یعنی وصول به حق است.
«وَأَنَّ إِلَى رَبِّکَ الْمُنتَهَى»و «یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلى رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقِیهِ».
امام صادق (ع) می‌فرماید: کسی که از روی بصیرت
مسیرش را طی نکند باهرگامش، بیشتر از مقصدش دور می‌شود؛ « الْعَامِلُ عَلَى غَیْرِ
بَصِیرَةٍ کَالسّائِرِ عَلَى غَیْرِ الطّرِیقِ لَا یَزِیدُهُ سُرْعَةُ السّیْرِ
إِلّا بُعْداً »
3- راه شناسی: مراتب کمالات علمی وعملی است که روح مرحله به
مرحله ان را طی می‌کند.
4- منازل سفر: اخلاق پسندید است که مقامات روح آن‌ها را
گام به گام در یک روند صعودی طی می‌کند.منزل اول آگاهی و منزل آخر، توحید
است.
5- سعی در پیمودن راه: با مجاهده، ریاضت، و تحمل تکالیف و محاسبه و مراقبه
لحظه به لحظه حاصل می‌شود.
گرچه وصلش نه به کوشش می‌دهند *** آن قدر ای دل، که
توانی بکوش
6- توشه راه: زاد این راه تقوی، و علم و معرفت مترتب برآن است. در
سفر صوری به قدرت بدن نیازمندیم و در سفر معنوی به قوت روح؛ « تَزَوَّدُوا فَإِنَّ
خَیْرَ الزّادِ التَّقْوی.»
7- مَرکب: تحصیل معاش برای کسب انرژی لازم جهت سلوک
به قدر ضرورت نه بیشتر.
8- همسفر: علما، عابدان همسفران این مسیرند. آن‌ها مدد
کار ما هستند. همسفران همدیگر را به پیشرفت ترغیب می‌کنند، همه دیگر را به عیوب و
موانع رشدشان آگاه می‌کنند.
9- راهنما و راهنما شناسی: پیغمبر (ص) و ائمه
معصومین (ع) و سنن و آداب آن‌ها جهت روشن ساختن مصالح و مفاسد. راهنماها خود مسیر
را رفته‌اند و امت خود را به پیروی از خویش خوانده‌اند،
« لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی
رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» و «قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ
فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ. »
واصلان، سالکان را به پیشی گرفتن از
همدیگر تشویق می‌کنند و می‌گویند اگرچه رسیدن به حق، هدف نهایی سالک است اما آن‌ها
مرگ در این راه را شهادت می‌دانند.
« مَن یَخْرُجْ مِن بَیْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَی
اللّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلی اللّهِ
».
اگر در راه او مردی شهیدی*** وگر بُردی سَبَق، زین العبیدی
اگربه مقصود
رسیدی زهی سعادت*** وگر در راه مردی زهی شهادت
10- مانع شناسی: همانگونه که در
سفر صوری ممکن است با موانع فکری، طبیعی و انسانی روبه رو شویم در سفر معنوی نیز
آشنایی با موانع ضرورت دارد. موانع دو نوع است:
10-1- موانع نظری: این موانع
عبارتنداز:
الف)وسوسه عملی؛ این‌جا موهوم و متخیّل، معقول جلوه
می‌کند.
ب)پندارگرایی ؛ فرد خود را غایب ازمحضر خدا می‌داند.
ج)عقل متعارف؛که
معاش اندیش صرف است نه معاد اندیش.
10-2- موانع عملی: این موانع شامل هوس مداری،
خودبینی، کمینگاه‌های شیطان و بازیگری ودنیا گرایی است
11- مانع زدایی: بزرگان
اخلاق و عرفان برای رفع و دفع موانع مراحل مختلفی بیان کرده‌اند. به عنوان نمونه،
برخی این مراحل را شامل توبه، زهد، ریاضت، و مراقبه و محاسبه می دانند.
12-
ارمغان و سوغات: آداب وسنن که در ابتدا به عنوان «زادالمسافر» مطرح است، نتیجه ره
آورد سالکان واصل است که به مقصد رسیده‌اند. بهترین ارمغانی که سالکان این راه
آورده‌اند این است که«نشانه» هر منزلی را به خوبی ارائه داده‌اند، مثل کوه نوردی که
از راه سخت می‌رود و برای دیگران علامت می گذارد.[1]
پی نوشت :
1- پایان تهیه
و ساخت آزمون هدف در زندگی با تکیه بر اسلام، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام
خمینی(ره).
