ولی فقیه های مذهب تشیع در طول تاریخ
از آغاز دوران غیبت کبری ، علیرغم این که
دستگاه اجرایی و حکومت ظاهری در دست شیعیان نبوده و توسط خلفا و سلسله ی پادشاهان غیر
شیعه اعمال قدرت شده است ، مذهب شیعه با نوعی حکومت در حکومت خود را اداره کرده
است ؛ به نحوی که مردم وجوهات شرعی و رد مظالم خود را به فقها می دادند و برای قضاوت
و حل اختلافات خود به فقها رجوع می کردند و در
صورت صدور حکم و فتوایی که مغایر با دستور حکومت مسلط ظاهری بود ، از فقها و
مراجع تبعیت می کردند .
مانند فتوای تاریخی میرزای شیرازی در تحریم
تنباکو که بر خلاف اعطای امتیاز تالبوت توسط ناصرالدین شاه به انگلیسی ها بود ، مردم
از فتوای میرزای شیرازی تبعیت کردند و به ناچار قرار داد مذکور لغو گردید .
در هر عصری ، فقیه جامع الشرایط به عنوان
حاکم شرع ، زعیم یا ولی فقیه شناخته می شد که حکم و سخن او فصل الخطاب عالم تشیع بوده است .
نام مبارک و محل و مدت زعامت این فقها بشرح
ذیل است :